رنگزاهای آزوییک
رنگزاهای آزوییک رنگزاهای آزوییک بر خلاف رنگزاهای دیگر توسط واکنش دادن نمک دی آزونیوم با نفتلاتها در داخل لیف شکل می گیرند و قبل از رنگرزی مولکول رنگی وجود ندارد.نفتلات ها به جز کوپل شونده و نمک دی آزونیوم به جز ظاهر شونده مشهورند.از آنجاییکه مولکول رنگزای تشکیل شده در داخل لیف فاقد گروه های محلول در آب است لذا رنگزاهای آزوییک دارای ثبات شستشویی بالایی است.
رنگهای آزو
این گروه از رنگها شامل بزرگترین و مهمترین دسته رنگها بوده ، بطور وسیعی مورد استفاده قرار میگیرند. مشخصترین ویژگی این رنگها داشتن یک یا چند گروه آزو N≡N- است که بین دو قسمت آلی رنگ به عنوان پل عمل میکنند و حداقل یکی از این گروهها آروماتیک هستند. توسط گروه کرموفوری (رنگزای) آزو ، میتوان طیف وسیعی از رنگها مثل زرد ، قرمز ، نارنجی ، آبی ، سبز ، بنفش و سیاه را سنتز کرد.
شلوارهای جین سرطان زا
از دیگر لباس های سرطان زا می توان به لباس ها و شلوار های جین اشاره کرد. امروزه لباس های جین در سراسر جهان طرفداران زیادی دارد. به خصوص رنگ آبی آن برای همه افراد جذاب و خواستنی است. اما رنگ آبی که برای شلوارهای جین به کار می رود، رنگ آزو است. این رنگ معمول ترین رنگ استفاده شده در تولید پارچه است.
این رنگ حاوی مواد شیمیایی معروف به آمین هاست و سبب ایجاد انواع سرطان می شود. اتحادیه اروپا استفاده از این رنگ را ممنوع کرده است؛ چون باعث تولید پارچه های سرطان زا می شود و سلامت افراد را به خطر می اندازد.
بطور کلی این گروه از رنگزاها دارای فام درخشان هستند . رنگرزی پارچه پنبه ایی با رنگزاهای آزوییک معمولا با نفتله کردن پارچه شروع می شود و سپس با برطرف کردن نفتل اضافی ٬ ظهور و عملیات بعد رنگرزی انجام میشود.
نفتلات ها از حل کردن نفتل های نامحلول در آب بدست می آیند. هنگامی که پارچه در محلول نفتلات قرار میگیرد بر اساس میل جذبی نفتلات توسط کالا جذب میشود.
نفتل های با میل جذبی کم برای رنگرزی به روش مداوم مناسب تر هستند اما نفتل های با میل جذبی متوسط میتواندد برای هردو روش های مداوم یا بچ با تنظیم مناسب شرایط عمل شوند و نفتل هایی با میل جذبی بالا برای روش های غیر مداوم مناسب هستند. مواد کمکی در محلول نفتلات شامل سطح فعال ٬ سود سوزآور ٬ فرمالدهید ٬ نمک طعام یا سولفات سدیم میباشند. سود سوز آور باعث تبدیل نفتل نامحلول به نفتل محلول در آب میشود. فرمالدهید با تشکیل شکل متیلولی نفتلات از حسیاست آن نسبت به هوا کاسته و در نتیجه از نامحلول شدن نفتلات و غیر فعال شدن بعدی آن جلوگیری میکند.
چنانچه پارچه بعد از نفتله شدن خشک گردد (روش مداوم) اثر منفی دی اکسید کربن بسیار کمتر بوده و به استفاده از فرمالدهید نیازی نیست. الکترولیت جهت افزایش رمق کشی به حمام نفته کردن اضافه میگردد و برای استفاده در نسبت های L:R بالا توصیه میشود. میزان تمایل به جذب نفتل به کالای پنبه ای با افزایش دما کاهش می یابد. برای نفتله کردن به روش رمق کشی از دمای ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتیگراد و برای افزایش یکنواختی در جذب نفتله کردن به صورت مداوم از دمای بالاتر( ۹۰-۹۵ ) استفاده میشود.
در رنگرزی مداوم ٬ پارچه بعد از پد شدن با نفتلات خشک میشود تا در برابر شرایط محیطی محافظت گردد . در صورت نیاز به انبار کردن کالا برای مدت طولانی قبل از ظهور ٬ لازم است که پارچه نفتله شده و خشک شده با پارچه پنبه ایی دارای فام مشکی و تراکم بالا پوشانده شود و در محل تاریکی نگهداری گردد.چراکه کالای نفتله شده به نور حساس است و اگر در معرض نور شدید قرار گیرد ممکن است منجر به نایکنواختی و تغییر فام در ظهور گردد .در رنگرزی غیر مداوم معمولا فقط عملیات آبکشی به منظور حصول ثبات بالاتر ٬شستشویی و مالشی باید حذف شود. حذف نفتلات اضافی از کالا بسته به فرم کالا می تواند به کمک سانتریفوژ ٬ مکش ٬ فولارد و یا آبکشی انجام شود.
کالا بعد از نفتله کردن و عملیات میانی وارد حمام ظهور حاوی محلول نمک دی آزونیوم می شود. نمک دی آزونیوم ممکن است به کمک دی آزوته کردن یک باز یا انحلال یک نمک دی آزونیوم پایدار تهیه گردد.
معمولا در شرایط اسیدی ضعیف یا گاهی خنثی بهترین راندمان برای ظهور حاصل می شود پس لازم است شدت اسیدیته حمام دی آزوته کردن کاهش یافته و نیز قلیای همراه کالای نفتله شده خنثی گردد و همزمان PH مناسب جهت انجام ظهور تنظیم گردد.
این عمل توسط اسید استیک یا استات سدیم انجام می شود. عملیات بعد از ظهور شامل اسیدی کردن ٬ صابونی کردن و آبکشی هستند که سبب حذف رنگزاهای آزاد و حصول خصوصیات ثباتی مناسب می شود.منبع
طبقه بندی رنگهای آزو
این رنگها را برحسب تعداد گروههای آزو بصورت رنگهای مونو آزو ، دی آزو و پلیآزو طبقهبندی میکنند.
رنگهای منو آزو
این رنگها دارای یک گروه آزو بوده و از پر استفادهترین گروههای آزو هستند. این رنگها به دو دسته تقسیم میشوند:
رنگهای فاقد گروههای کربوکسیلیک و سولنونیک : این گروه از رنگها با توجه به کاربردشان به شکل زیر دستهبندی میشوند:
رنگهای حلال : مانند زرد آنیلین یا نارنجی سودان G که به عنوان حلال سایر رنگها بکار میروند.
رنگهای بازی یا کاتیونی : از قدیمیترین رنگهای سنتزی هستند و موارد استعمال فراوانی در رنگرزی الیاف طبیعی دارند، اما دارای ثبات کافی نیستند.
رنگهای دندانهای : این رنگها دارای گروههای هیدروکسی ارتو نسبت به گروه آزو هستند که تشکیل کمپلکس فلزی با نمکهای مختلف از جمله بیکرومات میدهند. از این گروه میتوان مردانت قرمز ۲۸ و مردانت قهوه ای ۵۴ را نام برد.
رنگهای دارای گرده اسیدی : چهار رنگ معروف نارنجی (نارنجی ، نارنجی ، نارنجی ، (متیل اورانژ و نارنجی) جز این گروه هستند و از دیآزوتاسیون آمینهای حلقوی و سولفانیلیک اسید ، سنتز میشوند.
رنگهای دیآزو
رنگهایی که دو گروه آزو دارند : در ساختمان این رنگها ، ماده کوپلاسیون از دو طرف توسط دو گروه دیآزونیوم جفت میشوند. Z : ماده کوپلاسیون و A و ’A :ترکیبات دی آزونیوم
تعداد این رنگها محدود و اغلب غیر قابل حل در آب است که از لحاظ کاربردی جز رنگهای اسیدی دندانهای و مستقیم محسوب میشوند. یکی از مهمترین این رنگها ، اسید بلک است.
رنگهای تترا آزونیوم
در این رنگها ماده کوپلاسون با یک ترکیب تترا آزونیوم جفت میشود. از مهمترین این رنگها قرمز کنگو بوده که از جفت شدن بنزیدین با دو گروه نفیتونیک اسید تهیه میشود. این رنگها از فراوانترین رنگهای دسیس آزو هستند و در بر گیرنده پیگمانها ، رنگهای مستقیم و همچنین تعدادی از رنگهای اسیدی و دندانهای هستند. ماده D در ترکیب این رنگها معین کننده نوع رنگ اسیدی یا دندانهای است. دی آمینها مانند بنزیدین نمونهای از این ترکیب هستند.
قرمز کنگو به عنوان یکی از رنگهای این گروه جزو رنگهای مستقیم محسوب شده و برای رنگرزی الیاف پلیآمید ، پشم و سلولز بکار میرود. همچنین به علت نداشتن ثبات کافی بیشتر در تیتراسیونها بعنوان معرف استفاده میشود.
رنگهای مستقیم
رنگهایی هستند که بدون افزودن نمک یا افزودنیهای دیگر مورد استفاده قرار میگیرند.