چرا جوراب پرز و گلوله گلوله می‌شود؟
پرز نخ ن خهای ریسیده شده سطحی پرزدار دارند و در مقایسه با ن خهای دنبال هدار مصنوعی، کدر و نایکنواخت هستند ] ۲۵ [. الیاف بیرون زده از سطح مقطع نخ باعث ب هوجود آمدن پرز در سطح نخ م یشوند. ب هطورکلی این پارامتر از ویژگ یهای نامطلوب نخ ب هشمار م یآید، صافی نخ را از بین م یبرد و در بخش بافندگی و سایر عملیات نساجی اثر نامطلوبی را بر جای م یگذارد. به همین دلیل، انداز هگیری تعداد و طول این پرزها، اهمیت بسیاری دارد ] ۳۲ [. رو شهای مختلفی مانند روش وزنی ] ۳۳ [، میکروسکوپی ] ۳۴ [، نوری، فوتوالکتریک ] ۳۵ [ و پردازش تصویر برای ارزیابی پرز نخ وجود دارد. گلوله شدن الیاف سطحی پارچه(Pilling)
گوریدگی پارچه‌ها که نوعی تخریب ظاهری محسوب می‌شود، از سال‌ها پیش فراروی تولید کنندگان و مصرف کنندگان پوشاک قرار داشته است. فرآیند گوریدگی، در نتیجه فعل و انفعال بین نیروهای اصطکاکی، در تماس با سطح پارچه در موقعپوشیدن، تمیز کردن یا شستشو، حاصل می‌شود. تشکیل گلوله‌هایی کوچک بر سطح پارچه سبب نازیبا شدن پارچه گردیده و نهایتا منجر به عدم استفاده از آن از سوی مصرف کننده می‌شود.
تشکیل پرزدانه
گوریدگی پارچه و تشکیل پرزدانهها در سطح پارچه سبب جدا شدن بخشی از الیاف در شکل گلولهه‌ای کوچک از بدنه پارچه می‌گردد. مطالعه مکانیزم گوریدگی پارچه‌ها نشان می‌دهد که گوریدگی عمدتا در مورد پارچه‌های تهیه شده از الیاف کوتاه رخ می‌دهد. با توجه به خواص پارچه و نحوه تولید آن، مقدار گوریدگی می‌تواند تغییر کند. اصولاً شدت گوریدگی پارچه‌ها وابسته به نسبت تشکیل کرک در سطح پارچه، درهم پیچیده شده الیاف و سایش پرزدانه‌هاست.
مراحل تولید پرزدانه
۱) ایجاد بخ شهایی که دارای تراکم بالایی از کر کهای سطح یاند. ۲) به وجود آمدن یک درهم رفتگی ضعیف و سست بین پرزهای آن نواحی ۳) محکم شدن و در هم پیچیده شدن الیاف به صورت یک گلوله متمرکز )پرزدانه( ۴) جدا شدن الیاف چسبیده به سطح پارچه و به وجود آمدن یک پرزدانه با قابلیتحرکت ۵) گسستن برخی از الیاف لنگری و تشکیل پرزدانه آزاد و متحرک در سطح پارچه ۶) پاره شدن باقی الیاف لنگری و کنده شدن پرزدانه
بطور کلی و مختصر میتوان تشکیل پرز و گلوله گلوله شدن در سطح پارچه را بدین گونه بیان کرد که تعداد پرزدانه ها روی سطح یک پارچه در هر زمانی برآیندی از یک تعادل و موازنه بین دو اثر متقابل است، تشکیل پرز و از بین رفتن آن. در حین سایش و مالش، الیاف سست و شل به سطح نخ ها کشیده میشوند و لایه ای کرکی شکل را تشکیل میدهند. سپس الیاف شل در ادامه سایش و مالش صورت گرفته پرزدانهها را تشکیل میدهند و به هم پیچیده میشوند. همچنانکه مالش ادامه دارد الیاف لنگری سرانجام شکسته و قطع میشوند و پرزدانهها کنده و جدا میشوند. هنگامیکه نرخ تشکیل پرزدانهها و نرخ جدایی آنها یکسان و مساوی هستند، یک حالت تعادل وجود دارد. وقتی‌که سایش مدت زمانی طول کشید، منبع الیاف شل و سست تمام میشوند بنابراین نرخ تشکیل پرزدانه کاهش می‌یابد و جمع کل تعداد پرزدانه ها کاهش می‌یابد.
بطور کلی با نگهداشتن محکم تر الیاف درون پارچه و یا با تضعیف الیاف در جهت راحت تر جدا شدن پرزدانه ها از سطح پارچه می توان از شکل گیری پرزدانه ها جلوگیری کرد.
تکمیل
چندین شیوه و روش تکمیل شیمیایی برای جلوگیری از گوریده شدن بجهت پیش گیری کردن از تجمع الیاف روی سطح پارچه بیان شده است که بشرح ذیل میباشد.
اولین روش ممانعت از شکل گیری حالت اولیه کرکی شدن الیاف بواسطه الیاف شل و سست است بوسیله بکاربردن پوششهای پلیمری انجام می‌شود که الیاف شل را روی سطح پارچه می‌چسباند و آنها را محصور می‌کند. از مفید ترین پلیمرها، اکرلیک کو پلیمرها هستند.
دومین روش تکمیل شیمیایی، کاهش ماندگی پرزها بر روی پارچه است. که این مسئله سبب می‌شود که پرزدانهها به محض تشکیل شدن از سطح پارچه بیافتند. این امر می‌تواند با کاهش استحکام الیاف انجام پذیرد. سومین روش کاهش میل ایجاد گوریدگی فقط قابل اجرا در پارچه‌های ۱۰۰% پنبه است. تکمیل آنزیمی که با استفاده از آنزیم سلولآز در فرایندهای آبی انجام می شود می‌تواند به اندازه کافی الیاف شل در نخ را پاک کند و بنابراین گوریدگی را به شدت کاهش دهد. نظر به اینکه سایش غیر قابل اجتناب است؛ به دلیل اینکه لباسها دائماً در حال ساییده شدن و شسته شدن هستند پس تشکیل گوریدگی را نمی‌توان برطرف کرد اما میتوان با استفاده از روش‌هایی در حین شستشو و یا در مرحله تکمیل تا حدودی از این پدیده جلوگیری و یا از تعداد آن کاست.
همه پارچه ها تا حدی پرز می دهند اما میزان پرزدهی به نوع و کیفیت پارچه بستگی دارد. مهم ترین عوامل پرزدهی عبارتند از خواص فیزیکی منسوج(نمره الیاف، فاکتور تاب و ساختار پارچه)، روش انجام فرایند بر روی منسوج، عادت های شخص مصرف کننده و محیطی که منسوج در آن مورد استفاده قرار می گیرد.
تمایل الیاف ظریف تر به پرزدهی به دلیل سختی کمتر، بیشتر است. نخ های دارای فاکتور تاب پایین تر بیشتر پرز می دهند. پارچه هایی که دارای ساختار متراکم باشند نظیر پارچه های جین معمولا پرزدهی کمتری دارند. پارچه هایی تاری پودی یا کشبافی شل با پوشیدن و شستشو پرزدهی بیشتری از خود نشان می دهند. پرزدهی معمولا بر روی پارچه های کشباف نظیر پلوور و ژاکت بیشتر است تا پارچه های تاری پودی که علت آن فاصله بیشتر بین محل تقاطع نخ ها در پارچه های کشباف می باشد.
پارچه های ترکیبی تهیه شده از الیاف مستحکم و الیاف نسبتا ضعیف نیز پرزدهی بیشتری از خود نشان می دهند چون الیاف ضعیف تر ساییده و پاره می شوند و الیاف دارای استحکام بیشتر پرزها را بر روی لباس نگه می دارند. پارچه ها و محصولات کشبافی که در ساختار آن ها از نخ های حاوی الیاف مصنوعی استفاده شده باشد به دلیل استحکام قابل ملاحظه، انعطاف پذیری و مقاومت در برابر ضربه، تمایل به پرزدهی دارند.
پرزدهی عامل مهمی در مقبولیت منسوج نزد مشتری به شمار می رود و در نتیجه به موضوع بسیاری از تحقیقات صنعتی تبدیل شده است. جلوگیری از پرزدهی پارچه یک چالش برای تولیدکنندگان پارچه های پنبه، پلی استر و ترکیبی به شمار می رود.
روش های زیادی برای کاهش تمایل پارچه ها به پرزدهی وجود دارد. فرایندهای فیزیکی نظیر شیرینگ یا تراش پارچه، پرزسوزی، براشینگ و ترموستینگ، فرایندهای شیمیایی نظیر به کارگیری پلیمرها یا آنزیم ها، استفاده از تکمیل های آنتی استاتیک، تکمیل های خاص نظیر سنفورایزینگ یا عمل با اشعه فرابنفش به از بین بردن پرزها کمک می کند. در میان این فرایندها اصلاح سطحی با استفاده از مواد شیمیایی مختلف قابل قبول ترین روش است. پایه و اساس تکمیل های ضدپرزدهی استفاده از فرایندهای شیمیایی بوده که هدف آن از بین بردن قابلیت سست شدن الیاف و کاهش مقاومت مکانیکی الیاف مصنوعی می باشد.
کمپانی سارکس یک محصول نوآورانه با نام Helafin-42 تولید کرده است که برای انجام تکمیل بر روی پنبه، پلی استر و ترکیب آن ها به کار می رود. این ماده باعث بهبود مقاومت پارچه در برابر پرزدهی و پارگی می شود. پارچه های تکمیل شده با Helafin-42 در برابر شستشو و خشک شویی نیز مقاوم هستند.
مکانیزم Helafin-42
پارچه هایی که اصطکاک الیاف با هم در آن ها کم است در اثر سایش دچار پرزدهی می شوند چون الیاف نرم تمایل دارند از روی نخ سر بخورند و به روی سطح پارچه بیایند. الیاف بیرون آمده در اثر سایش با هم درگیر شده و بر روی سطح پارچه ایجاد پرز می کنند. ماده Helafin-42 با افزایش اصطکاک بین الیاف مانع از سر خوردن و بیرون آمدن آن ها از نخ و در نهایت ایجاد درگیری بین آن ها و پرزدهی می شود. با این کار هیچ گونه پرزی بر روی سطح پارچه وجود نخواهد داشت.
روش پدکردن
زیرلایه های پارچه با gpl50 Helafin-42 و درصد برداشت ۷۰-۶۵ درصد پد می شود. PH حمام نیز بر روی ۶.۰-۵.۰ تنظیم می شود. پارچه ها پس از پد شدن در دمای c°۱۶۰ به مدت دو دقیقه خشک می شوند و سپس مورد ارزیابی قرار می گیرند.
تکمیل با Helafin-42 باعث بهبود مقاومت پارچه در برابر پرزدهی ناشی از سایش می شود.
چه پارچه‌هایی پرز نمی‌دهند؟
پارچه‌های تولید شده از الیاف پنبه، پشم یا ریون مشکل پرزدهی نخواهند داشت، زیرا الیاف پیونددهنده به راحتی می‌شکند و پرزها به محض تشکیل از سطح پارچه جدا میشوند. در مخلوط الیاف نظیر پنبه و پلی استر، الیاف ضعیف پنبه‌ای درگیر شده با پرزها موجب تشدید پرزدهی می‌شود و پرزها با الیاف پلی استر قوی‌تر روی سطح پارچه نگه داشته میشوند. یکی از نشانه‌های تشخیص لباس‌هایی که پارچه‌های آنها از الیاف پنبه‌ای و نخی بدون ناخالصی تهیه شده‌اند، پرز ندادن آنها است.
سوال: آقا ما فروشنده جوراب هستیم، چه جورابایی پرز نمیدن ما هر چی جنس خوب هم میاریم میدیم دست مشتری آخرش باز می‌گن جوراباتون پرز میده، چه جنسی دقیقا خوبه که پرز نده؟
پاسخ: دوست من این سوال پاسخ نداره ، چون ما در ایران زندگی می‌کنیم و هیچی سرجاش نیست، این مقاله را نوشتیم تا پرزدهی را از نظر علمی بررسی کنیم.
الیاف مصنوعی دیر تر پرز میدهند؟
الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر نسبت به پنبه و ویسکوز دیرتر پرز میدهند، اما اگر پرز دهند چون پلی استر استهکام بیشتری نسبت به پنبه دارند، این پرزها و گلوله ها رو جوراب بیشتر باقی مانند.
اما در الیاف طبیعی مانند پنبه، پرزدهی بیشتر است اما چون الیاف پنبه استحکام کمتری دارند، گلوله‌ها سریع از روی جوراب کنده میشوند و شما مصرف کننده جوراب فکر می‌کنید که جوراب پنبه‌ای کمتر پرزدهی دارد.
.
روش‌های کاهش پرزینگی نخ در سیستم رینگ
وجود پدیده موئینگی در نخ‌های ظریف و یک‌لا از جنس پنبه و پنبه/پلی‌استر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار میباشد. این پدیده عمدتا عیب نخ محسوب می‌شود و عامل ایجاد کننده آن تنها به تجهیزات مورد استفاده در فرآیند ریسندگی و یا به یک مرحله از این فرآیند محدود نمی‌شود. مفهوم پرزینگی نخ بیرون آمدن سر و یا طولی از الیاف از بدنه نخ میباشد. این مساله در ماشین رینگ و به علت عدم قرارگیری مناسب لیف هنگام تشکیل لایه الیاف در نخ تاییده شده ایجاد می‌گردد، به طوری که سر الیاف از بدنه نخ خارج شده و ایجاد پرزینگی می‌کند.
از عوامل دیگر ایجاد کننده پرزینگی میتوان نامناسب بودن تاب، مهاجرت الیاف و ... نام برد.
عمده اثرات منفی پرزینگی در بافندگی و همچنین در ظاهر پارچه نمایان می‌گردد. وجود پرزینگی در بافت پارچه باعث بروز رگه می‌گردد. دو بخش عوامل موثر بر پرزینگی نخ شامل خواص فیزیکی الیاف و پارامترهای تکنولوژی فرآیند ریسندگی میباشد.
برخی از خواص فیزیکی الیاف موثر در پرزینگی نخ
با توجه به اینکه بین خواص الیاف ارتباط خوبی برقرار است، خواص طولی الیاف نقش مهمی در پرزینگی نخ ایفا می‌کند. ضریب همبستگی بین طول الیاف و موئینگی نخ منفی بوده و در عین حال بسیار با اهمیت میباشد، بطوریکه با افزایش طول، پرزینگی کاهش می‌یابد.
برخی پارامترهای تکنولوژی در پرزینگی نخ
وزن شیطانک: در یک سرعت ثابت ریسیدن تاثیر وزن شیطانک روی پرزینگی نخ دارای سازگاری خوبی میباشد بدین معنی که هر چه شیطانک سبکتر باشد نخ مویی‌تر است که این تاثیر به ترکیب انتشار تنش و تاب در هنگام ریسیدن نسبت داده می‌شود.
همچنین این نتیجه بدست آمده که تنها شیطانک سبک عامل پرزینگی بودن نیست بلکه شیطانک‌های بسیار سنگین نیز پرزینگی را افزایش میدهند.
شیطانک‌های تخت و گرد بر پرزینگی تاثیر نداشته و یبشترین درجه پرزینگی با شیطانک‌های بیضی شکل حاصل می‌شود. البته هیچ توافق و سازگاری کلی روی این مطلب وچود ندارد ولی ترجیح داده می‌شود که شیطانک سنگین و گرد یا تخت باشد.
فرسودگی شیطانک باعث خراشیدگی و سایش بیشتر نخ و افزایش پرزینگی می‌شود.
به عبارت دیگر فرسایش شیطانک باعث نوسان آن در حین حرکت می‌شود که در افزایش پرزینگی موثر خواهد بود.
تاب نخ: با افزایش تاب پرزینگی کاهش می‌یابد. علت این کاهش را میتوان به این صورت شرح داد که افزایش تاب باعث افزایش نفوذ تاب در مثلث ریسندگی شده و در نتیجه سبب قرار گرفتن بهتر الیاف در بدنه نخ می‌گردد.
همچنین ثابت شده است که الیاف بلندتر ( که معمولا ظریف‌تر از الیاف کوتاه است) امکان و احتمال بیشتری برای قرار گرفتن در بدنه نخ دارند و برعکس شانس الیاف کوتاه‌تر برای قرار گیری در بدنه نخ کمتر میباشد.
تحقیقات ثابت کرده است که هرچه تاب بیشتر شود مهاجرت الیاف نیز بیشتر خواهد شد، بنابراین میتوان گفت که وقتی تاب نخ زیاد است الیاف بلند با مهاجرت به سمت داخل شانس بیشتری برای قرار گرفتن در بدنه اصلی نخ می‌یابند، بنابراین منطقی است که پرزینگی کاهش یابد زیرا معمولا پرزینگی‌ها با طول کوتاه‌تر است ۳ میلیمتر اهمیت زیادی نداشته و مشکل‌زا نمی‌باشد.
افزایش تاب تعداد حلقه‌ها و انتهای آزاد بیرون زده از نخ را تا حدودی کاهش می‌دهد، اگر چه بعضی از محققین ادعا می‌کنند که فقط پرزینگی‌های بلند کمتر شده و میزان پرزینگی‌های کوتاه‌تر تغییر جندانی نمی‌کند و یا حتی افزایش نیز می‌یابد.
کلیپس: تحقیقات نشان می‌دهد که نخ‌های ریسیده شده با کلیپس‌های به قطر ۲ میلیمتر نسبت به نخ‌های ریسیده شده با کندانسورهای با قطر ۲.۵ میلیمتر پرزینگی کمتری دارند. البته بهترین انتخاب کلیپس، انتخابی است که مبتنی بر نمره فتیله یا نمره نیمچه نخ باشد. در مثال فوق نیز اختلاف پرزینگی بین دو کلیپس یاد شده به اندازه‌ای نیست که این معیار را تغییر دهد به هر صورت آنچه واضح است این است که کلیپس به علت محدود کردن الیاف حاشیه‌ای در کاهش پرزینگی تاثیر محسوسی دارد.
سرعت اسپیندل: افزایش سرعت اسپیندل باعث افزایش پرزینگی نخ می‌شود که با بزرگتر شدن بالون ریسندگی موجب لرزش بیشتر شیطانک خواهد شد و این مسئله فضای در دسترس برای عبور نخ را کاهش می‌دهد که مالش و اصطکاک نخ بیشتر خواهد شد. همچنین باعث کاهش جریان تاب در راهنمای نخ می‌گردد.
منبع: دانلود مقاله روش‌های کاهش پرزینگی نخ در سیستم رینگ